فروع دین: 

در اصطلاح دین اسلام فروع را بر مسائلی اطلاق می‌کنند که به عمل و عبادات مربوط است. بطور کلی احکام شرعی اسلام یا متعلق به عمل و طاعت است یا متعلق به معرفت و اعتقاد، قسمت اول را احکام فرعی یا عملی و قسمت دوم را احکام اصلی یا اعتقادی می‌گویند.

فروع دین منحصر به تعداد خاصی نیست و طبق تعریف آن شامل تمام احکام عملی متناسب با اصول می‌شود.

10 مورد از مهمترین فروع دین عبارتند از: نماز ـ روزه ـ حج ـ زکات ـ خمس ـ جهاد ـ امر به معروف ـ نهی از منکر ـ تولی ـ تبری 

شرح بیشتر فروع دین :

1ـ نماز : 

از عبادت‌های مسلمانان است . واژه? نماز معادل عربی صلاة یا صلوة است.

نماز در نزد در نزد شیعیان یکی از فروع دهگانه? دین است. نمازهایی که بر هر مسلمان، در هر شبانه‌روز، واجب است عبارت‌اند از: نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب وعشا. البته غیر از این نمازها، نمازهای واجب دیگری هم هست که در ذیل تا حدودی توضیح داده شده است.

نمازهای واجب

نمازهای یومیّه (روزانه)  : بر مسلمانان واجب است که روزی 5 بار نماز بخوانند؛ کودکان، بیماران روانی و زنان در دوره عادت ماهانه از خواندن این نمازها معاف هستند. این نمازهای پنجگانه عبارت‌اند از:

نماز صبح (نماز فجر، نماز دوگانه):از سپیده دم تا طلوع آفتاب؛ این نماز دو رکعت است.

نماز ظهر (نماز پیشین): هنگامی که خورشید در وسط آسمان قرار گیرد تا زمان عصر؛ این نماز چهار رکعت است.

نماز عصر (نماز دیگر): بعد از زمان ظهر تا زمان غروب خورشید؛ این نماز چهار رکعت است.

نماز مغرب (نماز شام): از زمان غروب خورشید تا زمان عشا؛ این نماز سه رکعت است.

نماز عشاء (نماز خفتن): از زمانی که شفق سرخ رنگ آفتاب ناپدید شود تا نیمه شب؛ این نماز چهار رکعت است.

شیعیان معتقدند که بلافاصله پس از خواندن نماز ظهر می‌توان نماز عصر و بلافاصله پس از نماز مغرب، می‌توان نماز عشا را تا نیمه شب خواند.

مسلمانان اعتقاد دارند که چنانچه کسی نتواند نماز را در وقت آن بخواند، باید آن را پس از پایان وقت بخواند. چنین نمازی را نماز قضا می‌گویند.

نماز طواف واجب خانه خدا (در مسجدالحرام) : پس از هفت دور چرخیدن به دور کعبه، یک نماز دورکعتی به نام نماز طواف خوانده می‌شود.

نماز میّت : نماز میت، بر مرده گزارده می‌شود. این نماز نیاز به وضو و غسل و غیره ندارد و با کفش می‌توان آن را انجام داد. معمولاً در مسجدالحرام پس از هر نماز یومیّه از نمازگزاران دعوت می‌شود که برای مرده یا مردگانی نماز بخوانند.

نماز قضای پدر و مادر : کسی که در زندگی خود برخی از نمازهایش را به جا نیاورده، باید پسر بزرگترش آن نمازها را نماز قضا کند که جزئیات آن در کتاب‌های دینی نوشته شده است.

نماز نافله‌ای که به علت نذر یا عهد یا قسم واجب شده است : نماز نافله به خودی خود واجب نیست و  مستحب است ولی مثلاً اگر کسی نذر کند (تصمیم بگیرد) که اگر بیماریم معالجه شود، نماز نافله خواهم خواند و بیماریش معالجه شود، نماز نافله بر او واجب می‌شود که جزئیات این موضوع در کتابهای دینی ذکر شده است.

2ـ روزه:

در اسلام عبادتی است که انسان برای انجام فرمان خدا از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند خودداری نماید.

 آیه 182 بقره امر به روزه می‌کند و ظاهراً در رمضان سال دوم پس از هجرت فرو فرستاده شده‌است. در اسلام روزه در ماه رمضان ماه نهم تقویم قمری بر مسلمانان واجب شده‌است و حکم آن در آیات182 تا 187 سوره بقره آمده‌است که در آن خداوند می‌گوید:«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما واجب شده همانطور که بر اقوام قبل از شما واجب شده بود، شاید با تقوا شوید.» محمد حسین طباطبایی در تفسیر المیزان در این باره می‌گوید: «در خصوص روزه برگشتن آثار اطاعت در انسان را در جمله «شاید با تقوا شوید» بیان کرده‌است و می‌گوید فایده روزه تقوا است. و آن خود سودی است که عایدخود شما می‌شود. و هر که بخواهد به عالم طهارت و رفعت متصل شود و به مقام بلند کمال و روحانیت ارتقاء یابد، اولین چیزی که لازم است بدان ملتزم شود این است که از افسار گسیختگی خود جلوگیری کند و بدون هیچ قید و شرطی سرگرم لذت‌های جسمی و شهوات بدنی نباشد. و خود را بزرگتر از آن بداند که زندگی مادی را هدف بپندارد. و سخن کوتاه اینکه از هر چیزی که او را از خداوند مشغول می‌دارد بپرهیزد. و  این تقوایی که قرآن به آن اشاره می‌کند ، تنها از راه روزه و خودداری از شهوات بدست می‌آید. و اینخودداری از شهوات عبارتست از خودداری از شهوت شکم از خوردن و آشامیدن و شهوت جنسی. و اگر مدتی از این سه چیز پرهیز کنند به تدریج نیروی خویشتن داری از گناهان در آنان قوت می‌یابد و نیز به تدریج بر اراده خود مسلط می‌شوند و آن وقت در برابر هر گناهی عنان اختیار از کف نمی‌دهند و در تقرب به خداوندمتعال دچار سستی نمی‌گردند . روزه در اسلام یکی از فروع عبادی بشمار  می‌آید.در حدیثی از امام جعفر صادق (ع) علت تشریع روزه برابری میان فقرا و اغنیاست.                                                                                                                                                                                                                               

 3ـ خمس :

لغت عربی است و به معنای یک پنجم می باشد . خمس ، یکی از انواع مالیات‌های اسلامی است که شیعیان بدان معتقدند و به منظور رفع مشکلات مالی امت اسلامی و توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی حکومت اسلامی وضع شده است.

به اعتقاد شیعیان هر مالی که یک سال بدون استفاده قرار گیرد و غنیمت جنگی و چند مورد دیگر خمس به آن تعلق می گیرد و دادن خمس واجب است.

طبق اعتقاد شیعه، خمس به دو سهم تقسیم می‌شود که یکی سهم سادات فقیر، یتیم و در راه درمانده‌است و دیگری سهم امام زمان که هر دو سهم باید به مرجع تقلید یا نماینده? وی داده شود، مگر آن که از ایشان اجازه گرفته و در راهی مصرف شود که آن‌ها اجازه می‌دهند.

خمس بر هفت چیز تعلق می گیرد:

اول:آن چیزی است که در جنگ از کفّار گرفته می شود، منقول باشد یا غیر منقول.

دوم:معادن

سوم:گنج

چهارم:هرچه با غواصی از دریا خارج شود، مثل جواهر و در اگر قیمتش یک دینار به بالا باشد.

پنجم:آن چه از هزینه سالانه شخص و نفقه خوارانش سرافتد.

ششم:هرگاه شخص، زمینی را از مسلمانی بخرد، خمس بر آن واجب است و بر اساس آن چه در مدارک گفته است مراد زمین آماده شده برای زراعت است.

هفتم:هر گاه حلال با حرام مختلط شده باشد و قابل تمیز نباشد. 

 4 ـ زکات :

از دستورات اسلامیست و در مورد چیزهایی وضع شده که انسان آنها را با کمک طبیعت به وجود می‌آورد، آن هم طبیعت سهل و ساده؛ یعنی انسان به نسبت کار کمی انجام می‌دهد و طبیعت کار بیشتر را انجام می‌دهد و محصول را مفت و رایگان در اختیار انسان می‌گذارد.

مثلاً گندم که انسان بوجود می‌آورد در قسمت کمی، فکر و عمل او دخالت دارد و قسمت بیشتر فعالیت طبیعت است. ازاینرو اسلام به انسان می‌گوید اینجا که از سخاوت طبیعت استفاده می‌کنی مقداری از آن را باید در راههای دیگر بدهی اینجا اگر چیزی با زکات قابل قیاس باشد موارد دیگر مثل برنج است: چرا گندم باید زکات داشته باشد و برنج نداشته باشد؟

این مساله در سابق هم مطرح بوده‌است در جواب گفته‌اند آن سادگی در موارد زکات هست در برنج نیست یعنی به آن سادگی که گندم به دست می‌آید برنج به دست نمی‌آید و زحمت زیادی می‌خواهد و زکات در واقع به این علت است که یک مقدار از چیزی را که طبیعت رایگان در اختیار انسان قرار می‌دهد به دیگران بدهد.

ادامه مطلب در بخش دوم 

5ـ حَجّ :

یکی از مهم‌ترین فروع دین اسلام است. مسلمانان با داشتن شرایطی به شرح زیر ، مکلف‌اند در دهه اول ماه ذی‌الحجه به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان سعودی رفته و مجموعه‌ای از اعمال نیایشی را به‌جا آورند.

شرایط حج :

بالغ باشد.

عاقل و آزاد باشد.

بخاطر حجّ مجبور نشود کار حرامى انجام دهد یا عمل واجبى را که از حجّ مهمتر است ترک کند.

مستطیع باشد.

شرایط مستطیع شدن :

اول : وسیله سفر و توشه راه و چیزهایى که بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است برایش فراهم باشد.

دوم : سلامت مزاج و توانایى آن را داشته باشد که بتواند حج را بجا آورد.

سوم : در راه، مانعى از رفتن نباشد و اگر راه بسته است یا انسان بترسد که در راه حج جان او به خطر می افتد، حجّ بر او واجب نیست ؛  ولى اگر  از  راه دیگرى بتواند برود که مشکل یاد شده را نداشته باشد ، اگر چه  دور تر  باشد ،   در صورتى که مشقّت زیاد نداشته باشد  و  خیلى غیر متعارف نباشد، باید از آن راه برود.

چهارم : بقدر بجا آوردن اعمال حج وقت داشته باشد.

پنجم: مخارج کسانى را که خرجى آنان بر  او  واجب است  مثل زن  و بچّه و مخارج کسانى را که مردم خرجى دادن به آنهارا لازم مى دانند،داشته باشد.

ششم : بعد از برگشتن از حج ،  کسب یا  زراعت یا عایدى ملک یا راه دیگرى براى معاش خود داشته باشد که مجبور نشود بزحمت زندگى کند.

6ـ جهاد :

یکی از مفاهیم دین اسلام است.واژه جهاد از ریشه «ج – ه - د» به معنی کوشش و مبارزه و فعالیت است. این کوشش و مبارزه می‌تواند در عرصه‌های گوناگونی صورت گیرد از جمله کوشش در مبارزه با امیال درونی(جهاد اکبر) یا کوشش و مبارزه در راه دفاع از دین اسلام یا گسترش قلمرو اسلام (جهاد اصغر)

جهاد یکی از فروع دین و از واجبات اسلامی است. کلمه? جهاد حدود 108 بار در قرآن آمده‌است و خداوند کسانی را که در راه او جهاد می‌کنند دوست دارد.

در اسلام برترین جهاد، جهاد با نفس است، که در حدیث معروف پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) جهاد اکبر خوانده شده یعنى برتر از جهاد با دشمن که جهاد اصغر نام دارد، اصولا تا جهاد اکبر به معنى واقعى در انسان پیاده نشود در جهاد با دشمن پیروز نخواهد شد. در قرآن کریم صحنه هاى مختلفى از میدان جهاد اکبر رابطه با پیامبران و سایر اولیاى خدا ترسیم شده است، که سرگذشت یوسف و داستان عشق آتشین همسر عزیز مصر یکى از مهمترین آنها است. رسول الله (ص): «المجاهد من جاهد نفسه فی الله»؛ (مجاهد کسی است که برای خدا با نفس خود مبارزه کند.) در حدیث معراج خطاب به پیامبر اکرم (ص) آمده است: «مردم یک بار می میرند، ولی نیکوکاران و آخرت گرایان بر اثر مبارزه با نفسهایشان و مخالفت با خواهشهای درونی شان و ستیز با شیطانی که در رگهایشان جاری است روزی هفتاد بار می میرند.» آن دژ در درون خود انسان است، نفس انسان است.

7 و 8 ـ امر به معروف و نهی از منکر:

به نظر شیعیان امر به معروف و نهی از منکر یکی از فروع دین اسلام است.

امر به معروف یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام آن‌چه از نظر عقل یا شرع اسلام خوب در نظر گرفته می‌شود و نهی از منکر یعنی دستور دادن یا توصیه کردن از سوی فرد مسلمان به دیگران به انجام ندادن آن‌چه به از نظرعقل یا شرع اسلام بد در نظر گرفته می‌شود. این توصیه گفتاری است و شامل جرح نمی شود

در احکام دین، به تمام واجبات و مستحبات معروف و به تمام محّرمات و مکروهات منکر گفته می‌شود بنابراین واداشتن افراد جامعه به انجام کارهای واجب ومستحب امر به معروف و بازداشتن آنها از کارهای حرام و مکروه نهی از منکر است.

امر به معروف و نهى از منکر، واجب کفایى است که اگر افرادى به قدر کفایت به انجام آن اقدام کنند ، از دیگران ساقط مى شود. و اگر همه‏ی افراد آن را ترک کرده باشند ، چنانچه شرایط آن موجود باشد، همه‏ی آنها ترک واجب کرده اند.

امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط واجب می‌باشد و در صورت نبود آن شرایط تکلیف ساقط می‌شود و آنها عبارتند از:

ـ کسی که امر یا نهی می‌کند، بداند آنچه را که دیگری انجام می‌دهد حرام است و آنچه را ترک کرده، واجب است، پس هرکس نمی‌داند این عمل که او انجام می‌دهد حرام است یا نه جلوگیری واجب نیست.

ـ احتمال بدهد امر یا نهی او تاثیر دارد، بنابراین اگر می‌داند تاثیر ندارد امر و نهی واجب نیست.

ـ شخص گناهکار اصرار بر ادامه کار خود داشته باشد، پس اگر معلوم شود، یا گمان کند، یا احتمال صحیح بدهد گناهکاری بنای ترک عمل را دارد و دوباره تکرار نمی‌کند، یا موفق به تکرار نمی‌شود، امر و نهی واجب نیست.

ـ امر ونهی، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه، به خودش یا نزدیکان و همراهان، یا سایر مومنان نباشد.

9 و 10 ـ تولّی و تبری : 

تولی یکی از فروع دین اسلام در مذهب شیعه می باشد و به معنی دوست‌داشتن اهل‌بیت علیهم السلام و محبت آنان را در دل داشتن است.

تبری (تبرأ) یکی دیگراز فروع دین اسلام در مذهب شیعه و به معنای بیزاری و دوری ‌جستن از دشمنان خدا و کسانی است که ولایت علی بن ابیطالب را قبول نکردند و با او و فرزندانش به مبارزه پرداختند.

در مذهب تشیع کسی نمی‌تواند شیعه باشد و به همراه محبت اهل بیت، محبت دشمنانشان را هم در دل داشته باشد.

تولی و تبری دو اصطلاح قرآنی است که از دیدگاه شیعه از جمله فروع دین و از واجبات اسلام شمرده می‌شود. این دو واژه، به ترتیب، به معنای دوستی با دوستان خدا و نزدیکی به اهل حق ، و دشمنی با دشمنان خدا و دوری از اهل باطل است.

تولی در 57 سوره از قرآن و 233 بار، و تبری در 20 سوره و 30 بار به کار رفته است.

در روایات اهل بیت علیهم السلام بر این دو اصل تاکید بسیاری شده است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: استوارترین دستگیره ایمان، دوستی و دشمنی برای خدا، ارتباط با دوستان خدا و گسستن از دشمنان اوست.

امام صادق علیه السلام فرمود: دوستی با دوستان خدا و اطاعت از آنها، و نیز بیزاری از کسانی که به آل محمد ظلم و هتک حرمت کرده‌اند واجب است؛ کسانی که میراث فاطمه و حق علی علیه السلام را غصب کرده‌اند، سنت پیامبر را تغییر داده‌اند و نیز ناکثین، قاسطین و مارقین.

و در روایتی فرمود: تبری از انصاب و ازلام و بت ها، پیشوایان گمراه، رهبران ستمگر، و نیز دشمنی با قاتلان ائمه علیه السلام واجب شرعی است. از سوی دیگر، دوستی با مؤمنانی مانند سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و ... نیز واجب است.

fahmideh-bojnourd.vcp.ir